Als leerkracht ben je de hele dag in interactie met kinderen en collega’s. Je observeert, reageert, registreert wat af. Door dit te doen vanuit bewustzijn en opmerkzaamheid kan je hier ook echt van genieten!
Door te werken aan de zeven houdingskwaliteiten van mindfulness word je meer bewust van het moment. Je vergroot je opmerkzaamheid. Er ontstaat meer ruimte voor bewuste keuzes en dus ook voor bewust handelen.
Ben je nog niet bekend met mindfulness? Of heb je er weleens van gehoord, maar zelf nog niet echt in verdiept? Lees dan verder!
In dit artikel vertel ik je graag meer over de zeven houdingskwaliteiten van mindfulness en hoe ik deze ‘toepas’ op mijn werk. Het is belangrijk om je te realiseren dat dit artikel misschien een kleine start kan zijn op jouw pad naar een bewuster, opmerkzaam leven.
Waarom is mindfulness belangrijk voor mij als leerkracht?
Stel je voor… Je hebt een toffe les voorbereid met mooie visuele ondersteuning en een speelse verwerking. De meeste kinderen zitten klaar, je staat op het punt om te beginnen. Krijgt één van de kinderen een ‘ongelukje’ en laat een tweede een kralenplank vallen…
Dit is was het begin van mijn eerste stagebezoek, ik kan je vertellen, ik was in die tijd een stuk minder ‘mindful’. Honderd vernietigende oordelen en gedachten (over mijzelf) vlogen door mijn hoofd. Waarom moet dit NU gebeuren?!
Tijdens de nabespreking kreeg ik te horen dat er nog wel vreemdere/ ergere dingen kunnen gebeuren, dat hoort nu eenmaal bij het lesgeven (en het leven). Het gaat erom dat je op zo’n moment vanuit rust kunt handelen en bewuste keuzes kunt maken.
Mindfulness is één van dingen die mij heeft geholpen om dit te bereiken. Naast de mildere, vriendelijkere houding richting mijzelf, kan ik ook veel meer genieten van de dingen die gebeuren. Ik merk bijvoorbeeld beter op hoe kinderen elkaar helpen of hoe ze de wereld verkennen.
“Om de geest en het lichaam te kalmeren, is het nodig dat we op een zeker moment bereid zijn helemaal niets meer te willen en dingen en onszelf gewoon te aanvaarden zoals ze zijn, met een open, ontvankelijk hart.”
John Kabat-Zin
Mindfulness in het Onderwijs: Bewust voor de klas
van reactieve doe-modus naar een bewuste zijn-modus
Een leerkracht merkt gedurende de dag tig dingen op en neemt tig keer een besluit, hoe reageer je op bepaald gedrag? Welke invloed heeft dit op de groepsdynamiek? Hoe houd ik de betrokkenheid tijdens de les? Ga zo maar door…
Zoals ik daarnet heb beschreven zorgt het aanvaarden van gebeurtenissen voor keuzeruimte en vergroot het de mogelijkheid om bewust te handelen. Dit zie ik als een belangrijke vaardigheid als je met kinderen of mensen werkt. Jouw keuze en handelen heeft direct invloed op de kwaliteit van jouw interactie en onderwijs.
Bij het ervaren van werkdruk of stress is het ook ontzettend belangrijk om dit erkenning te geven. De ene keer lukt mij dit beter dan de andere keer. Ik merk bijvoorbeeld dat ik het extra uitdagend vind zodra ik (emotioneel) betrokken of enthousiast ben over iets. Maar juist deze betrokkenheid kan de werkdruk of stress veroorzaken.
Het verzetten of ontkennen kan tijdelijk helpend zijn (tenminste dat dacht ik), maar op langer termijn is dit een ongezonde manier om met stress en spanning om te gaan. Het aanvaarden en erkennen dat je stress of druk ervaart is een eerste stap om op een gezonde manier om hier mee om te gaan.
Zoals je al eerder in dit artikel hebt kunnen lezen kan ik hard en flink (ver)oordelen over mijzelf en de gedachten die voorbij komen. Deze veroordelingen ontvouwen zich dan bij mij tot irrationele gedachten waardoor ik flinke stress kan ervaren.
Door een niet-oordelende houding ervaar ik minder stress. De oordelen merk ik op en laat ze voor wat ze zijn: een gedachte. Een perceptie. Door de gedachten op te merken ontstaat er bij mij gelijk (keuze)ruimte. Ruimte voor rationele, bewuste, helpende gedachten en opties.
Tegenslag of een ‘obstakel’ komen kinderen ook al tegen, verliezen bij een estafette, een rekentoets die je ontzettend spannend vindt of dat je niet mee kan doen met een spel. Het zijn allemaal obstakels die kinderen kunnen ervaren, erkennen en aanvaarden.
In de kleuterklas gebruik ik vaak vaste zinnen om kinderen te helpen hun gevoel taal te geven. Ook benoem of vraag ik naar de emotie die ik zie, dit zorgt voor ruimte en erkenning voor kinderen van buiten af. De vervolgstap is natuurlijk dat zij deze taal verinnerlijken.
Het gevoel mag er zijn. Een kind mag ook best even de tijd nemen om zijn of haar gevoel te erkennen zonder hierin te verzanden. Even rustig, met de handen op de buik, ademen kan kinderen een moment van rust geven. Vervolgens kunnen zij vanuit deze rust het gevoel of de gebeurtenis verwoorden en aanvaarden.
Dit soort oefeningen kun je ook heel goed met de gehele klas doen, maar laten we nou eerst eens tijd voor jou nemen. Speciaal voor leerkrachten heb ik de ontspanningsmeditatie Gun jezelf een pauze opgenomen. Een fijne yoga nidra die je helpt ontspannen.
De zeven houdingskwaliteiten van mindfulness
Bij mindfulness oefen je met zeven houdingskwaliteiten. Bij de mindfulnesstraining ging er een wereld voor mij open toen ik deze kwaliteiten zo onder elkaar zag staan. Het was vooral confronterend ‘aii, dat ben ik allemaal niet…’, dacht ik bij mijzelf.
De zeven houdingselementen hangen sterk samen, door bijvoorbeeld vertrouwen te hebben in een proces, komt het geduld ook al snel om de hoek kijken. Hetzelfde geldt voor aanvaarden en loslaten, het één kan niet zonder het ander.
| 1. Geduld 2. Aanvaarden 3. Niet-oordelen 4. Vertrouwen 5. Niet-streven 6. Frisse blik, niet-weten 7. Loslaten |
Naast deze zeven houdingskwaliteiten is de intentie bij mindfulness ook erg belangrijk. Met een nieuwsgierige, vriendelijke houding ga je jouw formele meditaties tegemoet. Ook twee mooie elementen voor het dagelijks leven zou ik zeggen!
Op MijnYogaNidra.nl heb ik de meditaties voor jou ingesproken. Luister hier naar de meditaties en Probeer maar eens hoe het voor je is om met aandacht te lopen, luisteren, zitten en te ademen…
Geduld
Alles heeft zijn eigen tijd nodig om te ontwikkelen, alles heeft zijn eigen proces en tempo. Met een geduldige houding geef je erkenning en ruimte aan dit proces. Of het nou gaat om een leesproces van een kind of zelf aan het oefenen bent met ons eigen bewustzijn.
Met geduld kun je aanvaarden dat gedachten kunnen dwalen of bijvoorbeeld dat een kind nog wat langer de tijd nodig heeft om iets te oefenen. Zo creëeren we ruimte om de situatie te aanvaarden zoals hij is, simpelweg omdat hij er nou eenmaal al is.
Aanvaarden
Bij de houdingskwaliteit aanvaarden zie je de dingen zoals ze op dit moment zijn. Ook als je jezelf wil ontwikkelen, is de acceptatie van het huidige moment van belang om een volgende stap te kunnen zetten. Dit vormt het vertrekpunt.
Mensen kunnen zich behoorlijk druk maken over ‘wat er zou kunnen gebeuren’ of ‘wat er ooit was’. Je leeft als het ware mentaal in het verleden of de toekomst. Je kunt hierbij sterke gevoelens ervaren zoals verlangen, weerstand, verzet of angst. Je wil graag dat ‘het’ anders is dan dat het zich nu voordoet.
Op het moment dat je je bewust ben van dit label, ontstaat er ruimte om uit de reactiviteit te stappen. Je hoeft niet gelijk te reageren of te handelen vanuit jouw eerste, primaire oordeel. Je geeft jezelf tijd om een situatie te laten zijn voor wat hij is.
Aanvaarden oefen je tijdens formele meditaties door de momenten als het ware te observeren zoals ze zich aandienen. Zonder dat je hier gelijk iets mee hoeft te doen. Je observeert als het ware op een afstand wat er van moment op moment afspeelt.
Je erkent de situatie en probeert dit niet te analyseren of iets dergelijks. Je helpt jezelf steeds opnieuw te herinneren dat je open blijft voor wat we voelen, zien of denken.
Niet-oordelen
Een mens oordeelt de hele dag door, vaak zonder dat wij hier ons bewust van zijn. Bij mindfulness draait het bij ‘niet-oordelen’ over het opmerken van jouw eigen oordelen die opkomen. En misschien ook het opmerken van de oordelen die je hebt over jouw eigen oordelen.
Deze oordelen kunnen zich richten op jezelf of je omgeving. Het opmerken van je oordelen, zonder daarover te oordelen, zorgt voor een groter bewustzijn. Onopgemerkte oordelen kunnen onbewust invloed uitoefenen op jouw denken en handelen.
Bij de houdingskwaliteit niet-oordelen oefen je om afstand te nemen van je eigen oordelen. Dit is een eerste stap uit een automatisch patroon, richting een bewust leven. Je merkt je oordeel over de situatie op, je wordt bewust van je label ‘goed’, ‘niet goed’ of bijvoorbeeld ‘saai’.
Vertrouwen
Bij mindfulness oefen je om meer vertrouwen te hebben. Vertrouwen in jezelf en de eigen intuïtie. Vertrouwen dat jij mag zijn wie je bent, vertrouwen in jouw eigen leer- en ontwikkelproces. Tijdens een MBSR-training wordt het vertrouwen in jezelf en jouw grenzen opnieuw verkend. Dit vertrouwen in je eigen intuïtie en wijsheid is een belangrijk onderdeel bij mediteren.
Er zit ook een aspect van verantwoordelijkheid in. Verantwoordelijkheid om jezelf te mogen zijn en de verantwoordelijkheid om te luisteren naar de signalen van jouw lijf. Het is dus niet zo dat je in een ongemakkelijke ‘perfecte’ meditatiehouding moet blijven zitten, terwijl je lijf aangeeft dat dit niet haalbaar is voor jou.
Door geduld te oefenen kan er een bepaalde mildheid en vriendelijkheid ontstaan, het streven wordt ontkracht. Er ontstaat aandacht voor het proces en de tijd, moeite en energie die het (‘het’ kan eigenlijk elk leerproces zijn) kost.
Niet-streven
We zijn (ik in ieder geval) gewend om doelgericht te werken, doelen op te stellen voor kinderen, de groep en de organisatie. Doelen als je gaat sporten of doelen zoals ‘ik wil voor mijn 35e drie kinderen/ de perfecte job/ 5 kilo minder wegen/ etc. etc. Dit kan je verder helpen bij een heleboel dingen, maar je kan er ook in doorslaan. Dit veroorzaakt stress.
Bij mediteren gaat het om zijn, er is geen ander doel dan jezelf zijn op dat moment. Het moment is zoals het is en we houden onze aandacht erbij. Door te streven naar een verandering, bijvoorbeeld ontspanning, sla je tijdens het mediteren de plank mis.
Meditatie is een houding van ‘niet-doen’, volledig aanwezig zijn in het moment. Streef je naar rust, ontspanning, perfectie? Dan ben je in je hoofd niet bij het moment zoals hij is. Bij een houding van niet-streven aanvaard je de situatie zoals die op dat moment is. Heb geduld, heb vertrouwen.
Niet-weten, een frisse blik
Deze houding is vooral belangrijk bij het beoefenen van ‘formele’ meditaties. Door een situatie met een frisse blik te benaderen, blijf je openstaan voor de (nieuwe) momenten en ervaringen. Elke ervaring is immers uniek en bevat unieke mogelijkheden.
Om het moment te kunnen ervaren zoals het is, zonder de (voor)oordelen van jouw eerdere ervaringen, leren we eigenlijk alles steeds voor het eerst te zien en te ervaren. In feite is dit ook zo, je zal nooit meer hetzelfde moment ervaren.
Loslaten
We hebben vaak de neiging om positieve gedachten opnieuw op te roepen en negatieve gedachten te verdringen. Bij ‘loslaten’ laten we de dingen voor wat ze zijn, we kunnen gebeurtenissen observeren en gemakkelijker aanvaarden.
Dit geldt ook voor gedachten of oordelen. We merken hen op en laten de oordelen vervolgens weer los. Dit helpt je om in het moment te blijven. De houdingskwaliteit loslaten is wat dat betreft zo sterk verbonden aan de kwaliteit aanvaarden. Het een volgt haast als vanzelf het ander op.
Zeker wanneer je stressvolle periodes doormaakt, kan het ontzettend lastig zijn om gedachten los te laten. Het klinkt gek, maar ook dan kan het helpen om dat moment te aanvaarden. Aanvaarden dat je veel gedachten hebt, verzet je hier niet tegen (de houding van niet-streven).
