Een overprikkeld kind kan flink uitbarsten, thuis of in de klas. Gelukkig kan je de prikkels in de klas verminderen. Lees hier wat jij kunt doen om sensitieve kinderen in de klas te helpen.
Heb je een kind in de klas dat snel overprikkeld is? Creëer een balans tussen stimuleren en ontspanning. Zorg voor een veilige, voorspelbare omgeving. Bouw gedurende dag rustmomenten in. Toch overprikkeld? Bied dan een kalmerende prikkel aan.
Ik heb verschillende dingen uitgeprobeerd in de klas. Sommige dingen werkten heel goed, andere minder. Dit wisselt ook weer per kind… Benieuwd? lees meer over mijn ervaringen! Hopelijk helpen ze jou ook op weg.
Wat leer je in dit artikel?
Een overprikkeld kind kan zich snel onveilig voelen en stress ervaren door te veel prikkels. Het artikel beschrijft de verschillende zintuigen en hoe ze invloed hebben op het waarnemen van prikkels en hoe het brein deze verwerkt.
Het beschrijft ook de verschillende prikkelprofielen waarmee kinderen om kunnen gaan als ze overprikkeld zijn. Daarnaast geeft het tips om overprikkelde kinderen te helpen, zoals voorspelbaarheid, rustige werkplekken en vaste rustmomenten.
Hoe raakt een kind overprikkeld?
Iedereen krijgt prikkels binnen. Deze prikkels worden waargenomen door al je zintuigen. Het brein verwerkt deze prikkels zodat je vervolgens een passende reactie kan geven. Dit noem je de zintuiglijke prikkelverwerking in het brein.
De meeste mensen kennen vijf zintuigen: zicht, reuk, tast, smaak en gehoor. De zintuigen evenwicht en proprioceptie zijn minder bekend. Toch zijn zij ook zeker belangrijk om goed te kunnen functioneren.
Evenwicht is je waarschijnlijk wel bekend, maar wist je niet dat het ook een zintuig is. Het evenwichtsorgaan zit in je binnenoor. De proprioceptie is het zintuig dat je positie in de omgeving waarneemt. Dit noem je de bewegingszin. De spieren en gewrichten zorgen voor deze waarneming.
Het brein geeft prikkels een waarde, is deze prikkel belangrijk of niet? Dit noem je de drempelwaarde. Mijn drempelwaarde voor prikkels is bijvoorbeeld vrij hoog.
Ik registreer sommige prikkels niet heel bewust. Mijn brein vindt ze niet belangrijk of gevaarlijk. Al denk ik daar soms anders over nadat ik mij heb gestoten.
Bij iemand die gevoeliger is voor prikkels zijn de prikkelfilters anders ingesteld. Bij hen worden veel meer prikkels geregistreerd en gelabeld als belangrijk of gevaarlijk. Ze krijgen een hoge prioriteit van het brein. Ook alle prikkels die eigenlijk niet nuttig zijn voor dat moment.
Het brein probeert een goede balans. Tussen alle prikkels die je wel nodig hebt en de prikkels die op dat moment niet belangrijk zijn. Een prikkelfilter laat sommige prikkels door, andere niet.
| Als je een hoge gevoeligheid hebt, dan… |
|---|
| Ben je je heel bewust van je omgeving. |
| Wil je graag prikkels vermijden zodat je je rustig blijft voelen. |
| Vindt jouw brein alle prikkels belangrijk. |
| Komt elke geur of geluid harder binnen. |
| kan iets wat voor ander normaal is, pijnlijk zijn. |
| Staan je zintuigen altijd op 100%. |
| Heb je vaker en langer de tijd nodig om tot rust te komen. |
| Ontgaat je weinig tot niks. |
| Kan je je beter inleven in een ander. |
| Ben je beter in het waarnemen van subtiele verschillen. |
Een onveilig gevoel
Zodra je je onveilig voelt, ben je veel alerter. Je bent meer gericht op de omgeving en je krijgt meer prikkels binnen. Dit gevoel van onveiligheid kan stress veroorzaken. In het brein komen stofjes vrij die de prikkelfilters beïnvloeden.
Eenmaal in een stressmodus, blijf je gevoelig voor prikkels. In het jaar dat ik overspannen was heb ik zelf het verschil ervaren. Normaal gesproken kon ik alle prikkels in een kleuterklas prima verwerken.
Ik was zelfs eerder onderprikkeld dan overprikkeld. Totdat ik dus overspannen werd. Ik was gevoelig voor alle geluiden. Ook het vrolijke geluid van spelende kinderen zorgde voor stress en vermoeidheid.
Welk gedrag laat een kind zien als hij of zij overprikkeld is?
Een paar voorbeelden…
Ik was erg benieuwd hoe ik deze gevoeligheid kon herkennen bij kinderen. Juist omdat ik zelf een andere prikkelverwerking heb.
Per zintuig kun je verschillende dingen signaleren. Daarnaast gaan kinderen ook op verschillende manieren met de overprikkeling. Dit noem je de prikkelprofielen.
| Zintuig | Ervaringen en gedrag |
|---|---|
| Proprioceptie | Je vindt het fijn om stil te zitten, bewegen voelt onprettig. Gymmen is ontzettend spannend en eng. |
| Tast | Onverwachte aanrakingen vind je onprettig, misschien doet het zelfs pijn! Je kan er ontzettend boos of verdrietig van worden. Je bent gevoelig voor randjes en bepaalde stofjes. Alle kleding die je voelt vindt je brein belangrijk. |
| Gehoor | Je schrikt erg van plotselinge of harde geluiden. Je vindt de omgeving druk en je kunt niet volgen wat er om jou heen gebeurt. Alle geluiden komen hard binnen. Je vindt het fijn om gehoorbescherming op te zetten. |
| Evenwicht | Je hebt het gevoel dat je jouw balans verliest, daarom zit je het liefste stil. Tijdens het klimmen voelt het alsof je bijna valt. Ook een glijbaan geeft je een onprettig gevoel. |
| Smaak | Je hebt een sterke voorkeur voor bepaald voedsel. Je wil liever geen nieuwe smaken ontdekken, misschien moet je dan kokhalzen omdat de smaak zo intens is. |
| Geur | De geurtjes die andere lekker vinden, vind je veel te sterk. Van bloemen of parfum kan je ontzettend misselijk worden. |
| Zicht | De leuke lichtjes vallen jou op, in de klas ben je afgeleid van alle kleuren. Alle bewegingen zie jij. Als de zon een beetje schijnt, dan doe je graag een zonnebril op tegen het licht. |
Prikkelprofiel: hoe ga je om met de prikkels?
Zodra een kind onder- of overprikkeld is kan hij of zij hier op verschillende manieren mee omgaan. Een kind kan zelf strategieën bedenken om te zorgen voor een fijne prikkelbalans. Zodra anderen geen last hebben van de strategie is dit prettig, het kind ontwikkelt zijn zelfregulatie.
Sommige kinderen die overprikkeld raken zoeken zelf nog geen manier om rustig te worden. Dit kan leiden tot heftige emoties en uitbarstingen. Dit noem je een prikkelprofiel.
Zodra een kind dus een onhandige strategie heeft gekozen of geen zelfregulatie toont heeft hij of zij jou echt nodig. Gelukkig zijn er verschillende, kleine aanpassingen die je kunt doen om de prikkels te verminderen.
Prikkelprofielen
| Overprikkeld – actief | Overprikkeld – passief |
|---|---|
| Je zoekt zelf een strategie. | Je hebt een strategie nodig. |
| De spieren zijn gespannen. de adem is hoog. Ogen zijn wijd open. Voelt zich gestresst. | De spieren zijn gespannen. De adem is hoog. De ogen zijn wijd open. Voelt zich gestresst. |
| Wil niet meedoen. Trekt zich terug. Neemt afstand.Rigide of star. Dekt oren af | Prikkelbaar of onrustig. Heftige emotionele reactie. Snel afgeleid door omgeving. Wil geen contact. |
| Is de strategie storend? Biedt een andere aan. Heeft niemand last van de strategie? Laat de situatie zoals hij is. | Bied ondersteuning om te kalmeren. Haal de prikkels weg of haal hem of haar weg uit de situatie. Geef een kalmerende prikkel. |
Hoe kun je een overprikkeld kind in de klas helpen?
Voorkomen is beter dan genezen. We willen natuurlijk liever dat een kind niet overprikkeld raakt, dan dat hij of zij weer moet kalmeren. Maar wat moet je nou doen als een kind toch overprikkeld raak? Ook daar help ik je meer verder.
Tip 1: wees voorspelbaar
Tip 2: communiceer kalm
Tip 3: zorg voor een rustige (werk)plek
Tips 4: Zorg voor vaste rustmomenten
Tip 5: geef een kalmerende prikkel
Tip 6: besteed aandacht aan mindfulness
Mocht je hierna nog verder willen lezen over de zintuiglijke prikkelverwerking, dan raad ik je echt het boek Wiebelen en friemelen en de hulpkaarten aan. Daar heb ik zelf ontzettend veel aan gehad.
Wees voorspelbaar
Rust, reinheid en regelmaat. Het klinkt oubollig, maar het is nog steeds een belangrijk uitgangspunt bij opvoeden. Kinderen voelen zich veilig zodra de omgeving voorspelbaar is. Een gemakkelijk uitgangspunt om je onderwijs vorm te geven.
Deze voorspelbaarheid gaat niet alleen over de vaste structuur in de dag, maar ook om je handelen. Kinderen weten wat ze wel en niet mogen en hoe je reageert als ze deze grenzen verkennen. Ze weten waar ze aan toe zijn.
Zeker jonge kinderen zijn vaste rituelen fijn. Ze voelen zich prettig en veilig met deze vaste momenten op de dag.
Communiceer kalm
Je kunt op verschillende manieren zorgen voor rust. Wees kalm in je communicatie richting kinderen. Zeker als een kind overprikkeld is kan je boosheid of irritatie de situatie of het gevoel versterken.
Kinderen die snel overprikkeld zijn, kunnen je reactie ook intens ervaren. Je boosheid of preek kan hen een onveilig gevoel geven. Wees je dus bewust van wat je zegt en je houding.
Zorg voor een rustige (werk)plek
Daarnaast is het prettig om een vaste rustplek in de klas of het schoolgebouw te hebben. Soms is het best lastig om dit te organiseren, zeker met een groep van 30 kinderen.
Het kan dan helpen om schotten beschikbaar te stellen. Het ziet er niet zo gezellig uit, maar het kan zeker voor meer rust zorgen.
In de klas zie je tegenwoordig veel kinderen met gehoorbeschermers. Ook kinderen die een ‘normale’ drempelwaarde hebben krijgen soms zo’n ding op hun hoofd. Hierdoor leren zij niet met prikkels om te gaan, we verlagen als het ware hun drempel. We maken hen juist gevoeliger…
Neem dit soort beslissingen dus niet zomaar, overleg echt met de intern-begeleider of een andere specialist voordat je deze materialen inzet.
Zorg voor vaste rustmomenten
Creëer ook gedurende dag voor rustmomenten. Kinderen vinden het vaak erg prettig om even een moment van stilte te hebben voor of tijdens de lunch.
Kinderen die snel overprikkeld raken hebben net wat meer rustmomenten nodig om de prikkels te verwerken. Geef hen de gelegenheid om zich terug te trekken door bijvoorbeeld op de gang te werken.
In hogere groepen is er vaak meer rust in de klas dan in een kleuterklas. Wees extra alert als je een kleutergroep hebt. Laat het kind bijvoorbeeld zijn of haar jas pakken als de meeste kinderen al klaar zijn. Of geef hem of haar de keuze om zich buiten de kring om te kleden voor gym.
Geef een kalmerende prikkel
Zodra iemand overprikkeld is, kan je hem of haar een kalmerende prikkel geven. Het klinkt misschien tegenstrijdig dat je nog een prikkel geeft. Maar deze prikkel zorgt juist voor rust en helpt iemand om te ontspannen.
Je hebt hele dure, specialistische hulpmiddelen en ingewikkelde strategieën. Maar gelukkig zijn er ook kalmerende hulpmiddelen die je gemakkelijk kunt aanschaffen en toepassen.
Kalmerende prikkels:
- Touwtjes, paperclips, elastiekjes of een stukje klein om mee te friemelen.
- Luisteren naar kalmerende, rustige muziek.
- Het dragen van een pet of capuchon om je af te sluiten.
- Knuffelen met een kussen of (verzwaarde) knuffel.
- Langzaam handen masseren of over de rug aaien.
- Ademhalingsoefening of meditatie.
- Even springen of ‘uitschudden’ om de spanning uit het lichaam te halen.
Introduceer deze hulpmiddelen en oefeningen niet op het moment dat het kind al overprikkeld is. Zorg dat het kind kan oefenen met de middelen als hij of zij zich rustig voelt. Zo kan hij of zij de strategie beter accepteren en uiteindelijk zelf toepassen op het moment dat er veel prikkels zijn om te verwerken.
Besteed aandacht aan mindfulness
Mindfulness wordt soms ook wel aandachtstraining genoemd. Tijdens meditaties train je de ‘aandachtsspier‘. Je oefent de aandacht te richten op bijvoorbeeld je adem.
Dankzij deze oefeningen kun je meer rust brengen in het hoofd en de gevoelens. Je leert beter op te merken hoe het met jezelf is, zo voorkom je dat kinderen zichzelf voorbij lopen. Een sensitief kind kan zo de overprikkeling voorkomen.
Op het moment dat een kind toch overprikkeld is geraakt, kan een aandachtsoefening ook helpen om de rust in zichzelf terug te vinden. Luister gratis naar meditaties op MijnYogaNidra.nl (zelf opgezet en ingesproken)
Al verdient het naar mijn mening juist wel dagelijks de tijd. Ik doe dagelijks een aandachtsoefeningen in de klas. Soms aan het begin of het eind van de dag. Van de lunch of het fruitmoment maak ik eens per week een eet-meditatie. Eten met aandacht noem ik het.
Wil je oefenen met meditaties in de klas? Dan vind ik het programma ReChill op Schooltv top. In het boek De Wensster kun je meditatie sprookjes vinden. Het voorleesboek Geluk voor kinderen is ook echt prachtig. Mooie verhalen en mooie prenten.
Wil je een meditatie inzetten voor individuele kinderen of een hoek? Dan kun je op MijnYogaNidra.nl gratis naar meditaties luisteren. Je kunt er zelfs eentje aanvragen zodat hij past bij het thema of je groep.
Nu weet je dat…
- Een overprikkeld kind zich snel onveilig voelt en stress kan ervaren door te veel prikkels.
- De zintuigen invloed hebben op het waarnemen en verwerken van prikkels door het brein.
- Er verschillende prikkelprofielen zijn waarmee kinderen om kunnen gaan als ze overprikkeld zijn.
- Tips om overprikkelde kinderen te helpen zijn voorspelbaarheid, rustige werkplekken, vaste rustmomenten en geven van kalmerende prikkels.
